Guelewar : Το Πνεύμα της Γκάμπια.

Παρά το μικρό της μέγεθος (10.000 τ. χλμ.) η Γκάμπια είναι μια πολυπολιτισμική κοινωνία πολλών εθνοτικών ομάδων, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι κάτοικοι της να είναι πολύγλωσσοι, ενώ δεν είναι ασυνήθιστο κάποιοι να μιλούν 3 ή 4 τοπικές διαλέκτους. Είναι η άφιξη των Mandingo, Wollof, Fulbe, και των άλλων μεταναστών στην κοιλάδα του ποταμού Γκάμπια (1200 - 1800) και η σύναψη "μεικτών" φυλετικών γάμων (τα παιδιά των οποίων έπαιρναν την φυλετική ταυτότητα του πατέρα τους), που έφερε σαν αποτέλεσμα την υιοθέτηση των πρακτικών διαφορετικών πολιτισμών και την ειρηνική συμβίωση μεταξύ τους (σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε φυσικά και η μεγάλη Ισλαμική επιρροή, ώστε να μειωθούν οι όποιες φυλετικές τριβές).

Η Kora (αφρικανική άρπα), το Balafon (ένα είδος ξυλόφωνου) και οι ρυθμοί των τυμπάνων Sabar βρίσκονται στον πυρήνα της μουσικής παράδοσης της περιοχής και των τελετών της. Και θα ξαναβρεθούν στο επίκεντρο μιας μουσικής αναγέννησης, που θα λάβει χώρα στις αρχές της δεκαετίας του '70,  στην Γκάμπια και στην όμορη Σενεγάλη.
Η σύγχρονη μουσική της Γκάμπια εξελίχθηκε, μέσα στα πρώτα χρόνια της πολιτικής ανεξαρτησίας της, χάρη σε επιρροές τόσο από τη Λατινική Αμερική, όσο και από άλλες χώρες της περιοχής (όπως η μουσική του Κονγκό), αλλά και από τις μουσικές παραδόσεις των Fulas, Jolas, Wolofs και των άλλων εθνοτικών ομάδων που αποτελούν το "πληθυσμιακό μωσαϊκό" της χώρας. Δεν θα πρέπει ωστόσο να παραβλέψουμε και την επίδραση της βρετανικής pop και rock μουσικής σκηνής, καθώς η μικρή αυτή χώρα, προϊόν του αγγλογαλλικού ανταγωνισμού στην ευρύτερη περιοχή (υπήρξε Βρετανική αποικία μέχρι το 1965 και ανεξάρτητη Δημοκρατία από το 1970), δεν έπαψε ποτέ να ανήκει στο στέμμα.

Από τα μέσα της δεκαετίας του '60 ένα από τα πρόσωπα που κυριαρχούν στα μουσικά πράγματα της χώρας είναι ο κιθαρίστας Bai Janha, γνωστός και ως "Sweet Fingers". Έχοντας υπάρξει δημιουργός των Black Stars Band και αργότερα των Whales Band θα βρεθεί, λίγα χρόνια αργότερα, να οδηγεί μία από τις σημαντικότερες Αφρικανικές μπάντες, τους Guelewar - Band of Banjoul.

Η ιστορία των Guelewar ξεκινάει στα τέλη περίπου του ΄60  από το συγκρότημα των Eagles, ένα γκρουπ που αποτέλεσε την μήτρα των όσων συνέβησαν στην συνέχεια. Όταν κάποια μέλη θα αποχωρήσουν από τους τελευταίους, για να δημιουργήσουν στην συνέχεια τους περιφημους Super Eagles, οι Bai Janha & John Campbell, μαζί με τον Sogie Sock (vocals) και υπό τη αιγίδα του επιχειρηματία και φωτογράφου Malick Secka, θα προχωρήσουν στην δημιουργία των Fabulous Eagles -μετέπειτα Supreme Eagles.

Ο "ανταγωνισμός" των 2 γκρουπ ( Super Eagles & Supreme Eagles) υπήρξε μεγάλος, πράγμα που θα οδηγήσει τον Janha να προσκαλέσει στην μπάντα τον Abdoulaye Ngom, γνωστό με το ψευδώνυμο Abdel  Kabir, μετά από μια συναυλία στον κινηματογράφο Odeon (όπου συνήθιζαν να παίζουν οι Supreme). O Laaye Ngom ήταν ένας εξαιρετικός Soul - R&B τραγουδιστής (με αναφορές στον Otis Redding) που στην συνέχεια εξελίχθηκε σε έναν εξίσου καλό κημπορντίστα και αυτό ήταν το διπλό καθήκον του στο γκρουπ από εδώ και πέρα. Λίγο αργότερα οι Supreme Eagles θα μετονομασθούν σε Alligators & Super Alligator. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στον Antouine Tabal, έναν Λιβανέζο φίλο του Bai Janha  και προστάτη των τεχνών στην Γκάμπια, που θα προσφέρει τα μέσα και τον χώρο που είχε ανάγκη το συγκρότημα. Το Bambo Night Club στην Serekunda (ιδιοκτησίας Tabal) θα γίνει το στέκι των Aligator, "εκτινάσσοντας" την δημοφιλία τους στα ύψη, ενώ παράλληλα  αρχίζουν να ενσωματώνουν στον ήχο τους αυθεντικά στοιχεία της μουσικής παράδοσης της ευρύτερης περιοχής



Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '70 θα αποδειχθούν καθοριστικά όσο αναφορά την δημιουργία και την επικράτηση μιας νέας μουσικής, με ξεκάθαρη Αφρικάνικη ταυτότητα, γνωστής ως AfroManding και της οποίας οι Super Aligator & οι Super Eagles υπήρξαν οι αδιαμφισβήτητοι πρωτοπόροι.Το 1970 οι Super Eagles δίνουν την τελευταία τους παράσταση στην Άκρα (Γκάνα), καθώς οι Badou Jobe (leader) & Paps Toure (τραγουδιστής) έχουν πάρει την συνειδητή απόφαση του τερματισμού της μπάντας στο απόγειο της δημοτικότητας της. Το 1973 θα προχωρήσουν στην δημιουργία των Ifang Bondi, της άλλης μεγάλης μουσικής ομάδας της Γκάμπια.( Υπάρχει ένα εξαιρετικό άρθρο του Φ.Τρούσα, για τους Ifang Bondi, δημοσιευμένο στο πολύ καλό blog του: Δισκορυχείον).

Ένα χρόνο νωρίτερα οι Aligators, αναζητώντας την αφρικάνικη "ταυτότητα" τους, θα μετασχηματιστούν στους Guelewar (Guele -war, που στην γλώσσα των Wolof σημαίνει τον "ευγενή πολεμιστή"), αναπτύσσοντας περαιτέρω τον AfroManding ήχο. Με ισχυρά κρουστά, προεξέχοντα πνευστά & πλήκτρα (moog synthesizers) και εξαιρετικές φωνητικές αρμονίες θα δομήσουν μια μοναδική "ψυχεδελική" μουσική και θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για πολλούς μουσικούς σε Γκάμπια και Σενεγάλη. Βασικός συνθέτης και ενορχηστρωτής των Guelewar υπήρξε ο Bai, που σε συνεργασία με τον Laaye (στίχοι) έγραψαν το σύνολο των τραγουδιών του γκρουπ, αλλά δεν υπήρξε καμία ηχογράφηση εκείνα τα πρώτα 3 χρόνια (1972-75) λόγω της έλλειψης των κατάλληλων εγκαταστάσεων.
Γύρω στο 1974 θα προστεθεί στην ομάδα και ο Moussa Ngom (ξάδελφος του Laaye), που προερχόταν από οικογένεια griots και τραγουδούσε στην γλώσσα των Wolof. Κάπως έτσι τα φωνητικά του γκρουπ θα μπολιαστούν από την "μελαγχολία" των παραδοσιακών τραγουδιών των τελετών περιτομής, με τον Moussa να τραγουδάει στην Wolof και τον Laye στην αγγλική.



Με το τέλος αυτής της πρώτης περιόδου των Guelewar (72-75) ο Janha θα φύγει για λίγο διάστημα στην Αγγλία και όταν θα γυρίσει θα αποφασίσει να συνεργαστεί με τους Ifang Bondi. Έτσι ο Laaye Mgom, που επιθυμούσε την ανασυγκρότηση της μπάντας, θα προχωρήσει στον σχηματισμό των Guelewar II, μαζί με τον Moussa αλλά και μια πλειάδα έξοχων μουσικών. Μεταξύ αυτών οι: Laaye Sallah Ombor (T. Sax), Bass Lo Fara Biram (Alto Sax),Njok Malick Mike Njie (Bass), Moussa Njobdi Njie (Guitar), Adama Sallah Adu (Percussion) κλπ. Το νέο σχήμα θα περάσει 4 χρόνια περιοδεύοντας σε Γκάμπια, Σενεγάλη, Μαυριτανία και άλλες χώρες της Δυτικής Αφρικής, επηρεάζοντας σημαντικά μπάντες όπως οι Super Diamano, Super Etolie & Star Band.

Προς το τέλος της δεκαετίας του '70 οι Guelewar II αποφασίζουν να κάνουν ένα άλμπουμ, καταγράφοντας κάποια απο τα κομμάτια που έπαιζαν μέχρι το 1975 με τον Bai Janha. Από αυτήν την ηχογράφηση θα προκύψει το άλμπουμ "Sama Yaye Demna N'Darr" (υπάρχει εδώ). Ο Laaye δεν ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος από το αποτέλεσμα (αν και παραχώρησε τα δικαιώματα της ηχογράφησης για 2 χρόνια) και ξαναμπήκε στο στούντιο. Και πάλι φαίνεται να μην έμεινε ικανοποιημένος, ωστόσο κάποιος καταχράστηκε το υλικό των δεύτερων ηχογραφήσεων, από το οποίο και θα προκύψουν τα 3 επόμενα άλμπουμ.
Μεταξύ αυτών και το θρυλικό Tasito (υπάρχει  εδώ)!  Η δισκογραφία εδώ.
Η πρόσφατη συλλογή της Kindred Spirits (Touki Ba Banjul: Acid Trip From Banjul To Dakar) ανθολογεί ένα μεγάλο μέρος αυτών των ηχογραφήσεων.
  
Η μόνη "επίσημη" κυκλοφορία των Guelewar είναι αυτή που επανεκδόθηκε πρόσφατα από τον "δικό" μας Αδ. Καφετζή ( ιδρυτή του label Teranga Beat) και ηχογραφήθηκε ζωντανά στο Canari Club de Kaolack.

Πρόκειται για το "Halleli N'Dakarou" που πρωτοκυκλοφόρησε το 1982 σε 2 κασέτες
(Vol.1&2). Παρόλο που ο Laaye Mgom είναι αυτός που σχεδίασε και οργάνωσε το "project", μια βδομάδα πριν από το live θα φύγει για το Ελσίνκι, για λόγους καθαρά πολιτικούς (πιθανόν να έχουν να κάνουν με το αποτυχημένο πραξικόπημα του 1981). Έτσι, ο Moussa είναι αυτός που θα ηγηθεί της 12μελούς μπάντα, η οποία θα παραμείνει μαζί για έναν ακόμα χρόνο.

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, μια σειρά από σπουδαίους μουσικούς πέρασε από την "Ακαδημία" των Guelewar. Μερικούς από αυτούς τους προανέφερα. Τόσο για αυτούς όσο και για κάποιους άλλους (που οι πληροφορίες είναι πενιχρές)  μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα The Daily Observer, απ' όπου άλλωστε πήρα αρκετά από τα στοιχεία που παραθέτω (επίσης ένα σημαντικό κομμάτι των πληροφοριών προήλθε από το "Press Release" της κυκλοφορίας του Halleli N'Dakarou).



Ενδεικτικά να αναφέρω ότι: Ο Moussa μετακόμισε στην Σενεγάλη και εκεί εντάχθηκε στους Super Diamono το 1985. Ο Laaye, γνωστός και ως Abdel Kabir, συνεχίζει, απ' ότι φαίνεται, να έχει μια σημαντική παρουσία στην Γκάμπια.  Ο Bai Janha, μετά την "περιπέτεια" του με τους Ifang Bondi, θα δημιουργήσει τους Tambato και στα τέλη της δεκαετίας του '80  θα σχηματίσει τους Karantaba International Band, για τους οποίους αναμένουμε περισσότερα στην επόμενη κυκλοφορία του Teranga Beat.....

Thies - Royal Band - Moussa Diallo ...

Η Thies είναι η δεύτερη ή τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Σενεγάλης (γύρω στις 300000 κατ.), πρωτεύουσα της Περιφέρειας Thiès και με μεγάλη βιομηχανική δραστηριότητα. Αναπτύχθηκε γρήγορα από τους Γάλλους, την περίοδο της αποικιοκρατίας, ευρισκόμενη στο σταυροδρόμι των δύο γραμμών του σιδηροδρομικού δικτύου που συνδέουν το  Ντακάρ προς το Saint Louis από τη μία πλευρά και το Μπαμάκο από την άλλη .

Αυτή είναι και η  πρώτη σιδηροδρομική γραμμή  της γαλλικής Δυτικής Αφρικής, που  άνοιξε το 1885 & ολοκληρώθηκε το 1924, αλλά στις μέρες μας είναι "εκτός λειτουργίας".
Ο σιδηρόδρομος συνέδεε το Νίγηρα ποταμό  με το λιμάνι του Ντακάρ, επιτρέποντας τη μεταφορά των πρώτων υλών σε όλο τον κόσμο.
Οι σιδηρόδρομοι έφεραν την εμπορική ανάπτυξη  στην περιοχή και τους μετανάστες εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων των Bambara από τις ανατολικές περιοχές της Σενεγάλης και του Μάλι . Οι εργαζόμενοι των σιδηροδρόμων Thiès διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη του Σενεγαλέζικου εργατικού κινήματος. Η επιτυχία της πολύμηνης απεργίας του 1947, προκειμένου να αποκτήσουν ίδια δικαιώματα με τους Γάλλους εργαζόμενους, θεωρείται σημείο αναφοράς του αντιαποικιακού αγώνα στην Σενεγάλη και τα γεγονότα αυτά εξιστορούνται στην νουβέλα του συγγραφέα Sembene Ousmane : God's Bits of Wood, που κυκλοφόρησε το 1960 (χρονιά ανεξαρτησίας της χώρας).

Η πολιτιστική ταυτότητα της ανεξάρτητης πλέον χώρας επηρεάστηκε βαθιά από την ιδέα του Νegritude, ενός κινήματος του οποίου ο πρώτος Πρόεδρος της Σενεγάλης Léopold Sédar Senghor είχε πρωτοστατήσει στην δημιουργία του.
Το έθνος σιγά-σιγά άρχισε να είναι περήφανο για την αφρικανική ταυτότητά του και πάλι, η επίδραση όμως της δυτικής κουλτούρας (κυρίως της μουσικής), που είχαν φέρει οι άποικοι, παρέμενε και αυτή ζωντανή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια ενδιαφέρουσα σύντηξη των πολιτισμών στη δεκαετία του 1970, που στην μουσική  εκφράστηκε μέσα απ' αυτό που αποκαλούμε Mbalax. Με βάση την προτίμησή της Σενεγάλης για τη Λατινική & Κουβανέζικη μουσική (θέμα για το οποίο μάλλον θα επανέλθω), αλλά και τους παραδοσιακούς ρυθμούς των κρουστών Sabar, πνευστά και ηλεκτρικές κιθάρες συνδυάζονται με φωνές που τραγουδούν στη γλώσσα Wolof, σε ένα μουσικό ύφος που αρχικά ονομαζόταν Ndaga.

Είμαστε στα μέσα της δεκαετίας του '70 και δεν υπάρχουν μουσικοί  μόνο στο Ντακάρ που εξερευνούν νέες κατευθύνσεις και θέτουν τα θεμέλια για αυτό που έγινε γνωστό ως "Mbalax".

Το 1972 στην πόλη Thies, και γύρω από τους τραγουδιστές James Gadiaga & Adama Seck (Secka), μια ομάδα μουσικών θα σχηματίσει τους Royal Band de Thiès. Μεταξύ αυτών και οι Jackie (Zaky) Seck (tenor & alto sax) & Modou Sarr (ένας από τους σπουδαιότερους "κρουστούς" της χώρας). Η μπάντα, αρκετά γνωστή στη Σενεγάλη, ποτέ δεν απόκτησε διεθνή φήμη, αλλά και ποτέ δεν κυκλοφόρησε κάποιο δίσκο. Ωστόσο, από τα τέλη του '70 και μετά, θα ηχογραφήσει αρκετές κασέτες, ενώ μερικά από τα τραγούδια της ανθολογούνται στο CD : Royal Band and Dieuf Dieul  - Meanwhile In Thies (2002) από την σειρά: Dakar Sound.
(λίγες πληροφορίες και "δισκογραφία"  εδώ).
Οι Royal Band de Thiès έπαιζαν συχνά στο club Sangomar, ένα νυχτερινό κέντρο που ανήκε στον τεχνικό Moussa Diallo. Ο Moussa ήταν ένας πραγματικός genious, που με την χρήση 2-3 μικροφώνων στην κατάλληλη θέση, ηχογράφησε πολλά live και ουσιαστικά είναι ο θεματοφύλακας αυτού του τόσο ξεχωριστού ήχου που υπάρχει τόσο στις ηχογραφήσεις των Royal Band όσο και σ΄αυτές πολλών άλλων ...
Το κομμάτι που ακολουθεί είναι το N'dongo Dara (περιλαμβάνεται στην κασέτα: Royal Band de Thiès - Dioubo - Vol.1 - 1980) και είναι από τα χαρακτηριστικά δείγματα του ήχου της μπάντας και του Diallo (και ένα απο τα αγαπημένα μου).

                                             Royal Band de Thiès - N'dongo Dara


O Moussa Diallo σπούδασε στο ƒcole des Beaux-Arts στο Παρίσι, αλλά  η ζωγραφική δεν ήταν το πεπρωμένο του. Απο τα τέλη τις δεκαετίας του εξήντα, έχοντας μετατρέψει ένα αυτοκίνητο σε κινητό στούντιο ηχογράφησης, ταξίδευε σε όλη τη χώρα καταγράφοντας την λαϊκή μουσική της για το Radio Σενεγάλη. Και αργότερα, στο δικό του νυχτερινό κέντρο στις Thies, συνέχισε να ηχογραφεί σχεδόν τους πάντες (Etoile de Dakar, Number One de Dakar, Baobab, Dexter Johnson), ακόμη και συγκροτήματα από το Μαλί και την Γουινέα-Μπισάου έρχονταν στην Thies για να επωφεληθούν από τον ήχο του Moussa Diallo.

Χαρακτηριστικά είναι τα όσα αναφέρει και ο "δικός" μας Αδαμάντιος.Καφετζής (Teranga Beat) με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του : Guelewar - Halleli N'Dakarou, όπου και εδώ ο Moussa έχει κάνει την παραγωγή (...The recording was made with four microphones straight to a four channel multi-track reel to reel machine...)
Η ηχογράφηση είχε γίνει με 4 μικρόφωνα...!
Ενδεικτικά, να αναφέρω δύο ακόμα παραγωγές του, την ζωντανή ηχογράφηση του πρώτου δίσκου των Xalam : Daida (1975) στο club Sangomar, και το Superstar de Dakar & International Band / Featuring: Dexter Johnson (Serie Sangomar 2).
Ο Diallo πέθανε την άνοιξη του 1992.

Ojo Segun Okeji

Ο μπασίστας (μετέπειτα και σαξοφωνίστας) Ojo Okeji υπήρξε μέλος των Koola Lobitos, της πρώτης μπάντας που δημιούργησε ο Fela Kuti μετά την επιστροφή του στην Νιγηρία στα 1963. Μέχρι τότε έπαιζε, μαζί με τον νεαρό ντράμερ Tony Allen, στο σχήμα του Adeolu Akinsaya. Σε μία από τις εμφανίσεις τους, σε κάποιο ξενοδοχείο, είναι που θα τους ανακαλύψει ο Fela & θα τους επιλέξει μετά από προσεκτική ακρόαση.

O Ojo θα γράψει και μερικά κομμάτια για τους Koola, καθώς τουλάχιστον 3 τραγούδια, της περιόδου 65-66, φέρνουν την υπογραφή του ("Orise", "V. C. 7" & "I Know Your Feeling").

 Στα 1969 η μπάντα θα περιοδεύσει στο Λος Άντζελες - απ' όπου και το άλμπουμ "'69 Los Angeles Sessions"- πράγμα που θα σημάνει και την αρχή μιάς νέας περιόδου, τόσο για τον ίδιο τον Fela, όσο και για την μουσική του πορεία.Οι Koola Lobitos θα μετονομαστούν αρχικά σε "Nigeria 70" και αμέσως μετά σε "Africa 70".

Δεν ξέρω αν ο Okeji ακολούθησε την μπάντα στην Αμερική ή πήρε μέρος στην παραπάνω ηχογράφηση (καθώς στο άλμπουμ δεν αναγράφονται οι μουσικοί), στο "νέο" σχήμα όμως δεν θα είναι παρών. 

Η καριέρα του θα συνεχιστεί "υπηρετώντας" στις μπάντες του Νιγηριανού στρατού, κάτι που συνέβαινε με πολλούς μουσικούς (πχ Victor Olaiya), σε μια περίοδο που η χώρα μετρά τις πληγές της από τον εμφύλιο: βλ.Biafra (αλλά και αγαλλίασης για τον τερματισμό του). Μιλάμε για τους "Nigerian Army Rhythm Group" και τους "6th Infantry Brigade of the Nigerian Army" (ίσως είναι το ίδιο σχήμα), που χάρη σε 2 σχετικά πρόσφατες κυκλοφορίες έγιναν και σε μας γνωστοί. Πρόκειται για τις συλλογές Lagos Chop Up της Honest Jon's και Black Man's Cry. Στην πρώτη ο Ojo αναφέρεται ως μέλος των "N.A.R.G.", ενώ για τους "6th Infantry Brigade" μας πληροφορεί ο Uchenna Ikonne σε μια συνέντευξη του που τον αναφέρει ως bandleader και κάνει μνεία σε ένα σπάνιο lp τους - το "Shango Dance Band" - στην EMI το 1974. Το ύφος της μουσικής του (αν κρίνουμε από τα tracks των συλλογών) παραμένει βαθιά επηρεασμένο από τον Fela.

Σαν σαξοφωνίστα τον συναντάμε και στο προσωπικό του άλμπουμ "Afro Super Feelings - I Like Woman" που εκδόθηκε το 1978 (μάλλον) από την Comet Records (Nigeria COLP003) και επανεκδόθηκε από την Soul Patrol το 2001.

Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα "καθαρόαιμο" afrobeat lp, με 2 "μακράς διαρκείας" tracks, όμορφες "πνευστές γραμμές" και αρκετά καλή παραγωγή. Ο Okeji δεν είναι ένας πιονέρος ούτε ένας πολιτικός ακτιβιστής, η μουσική παρακαταθήκη όμως του Fela είναι και εδώ παρούσα. Υπάρχουν  κάποιες λίγες πληροφορίες για το άλμπουμ στο discogs , όπου στα Chorus αναφέρεται το όνομα  Dele & πιθανόν να είναι ο Dele Sosimi. Τέλος, να σημειώσω την ύπαρξη και άλλης μίας εγγραφής του Ojo Okeji που υπήρχε στο eBay. Είναι το άλμπουμ "Shango Heat Waves" στην ΕΜΙ και κρίνοντας από τον τίτλο και την εταιρία θα πρέπει να σχετίζεται κάπως με το "Shango Dance Band", που ανάφερα παραπάνω, αν και μάλλον πρόκειται για το ίδιο ...