Tezeta, η Αρμένικη κοινότητα της Αιθιοπίας, η Arba Lijoch & ένα "EthioMix"

Κλίμακες ή σκάλες στην Δυτική μουσική, τρόποι ή δρόμοι στην καθ' ημάς Ανατολή, ράγκα στην Ινδία και πάει λέγοντας. Μιλώντας για την Αιθιοπική μουσική με την λέξη "kinit" αναφερόμαστε τόσο στην κλίμακα που χρησιμοποιείται όσο και στο κούρδισμα των μουσικών οργάνων, δεδομένου ότι ορισμένα από τα παραδοσιακά έγχορδα της χώρας δεν έχουν τάστα (π.χ. krar, begena, και masekno), οπότε οι χορδές πρέπει να συντονίζονται κάθε φορά στην δεδομένη κλίμακα. Κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, περίοδο μεγάλης άνθησης και "εξευρωπαϊσμού" της εν λόγω μουσικής, οι παραδοσιακές αυτές κλίμακες αντιστοιχήθηκαν κατά κάποιο τρόπο στο συγκερασμένο μουσικό σύστημα, έτσι που σήμερα να μπορούμε να τις αποδώσουμε με τα δυτικά μουσικά σύμβολα.
Μία λοιπόν από τις πλέον δημοφιλής πεντατονικές κλίμακες  της Αιθιοπίας είναι και η Tezeta ή Tizita, που την συναντάμε σε 2 τύπους (major & minor) ως εξής: 
             Full Tizita: C - D - E - G -  A.    Half Tizita: C - D - Eb - G - Ab.
(Να σημειώσουμε πως η Full Tizita είναι ίδια ακριβώς με την γνωστή ματζόρε πεντατονική κλίμακα - ιονικός δρόμος, πράγμα που δεν ισχύει και για την Half Tizita σε σχέση με την αντίστοιχη και ευρέως διαδεδομένη μινόρε πεντατονική)
Tezeta ονομάζεται επίσης και εκείνη η μορφή τραγουδιού ή μπαλάντας που βασίζεται στον ομώνυμο μουσικό δρόμο, ένα είδος που έχουν ερμηνεύσει πλείστοι Αιθίοπες καλλιτέχνες και που μας έγινε ιδιαίτερα γνωστό μέσα από τον 10ο τόμο της σειράς Ethiopiques.

Tezeta μια Αμχαρική λέξη που μπορεί να αποδοθεί ως "Η Μνήμη μου - My Memory", αλλά σημαίνει πολύ περισσότερα. Αποπνέει μια αίσθηση νοσταλγίας που μπορεί να χαθεί στη μετάφραση. Γι' αυτήν ακριβώς την διττή σημασία της έχει αποτελέσει και τον τίτλο των απομνημονευμάτων αρκετών συγγραφέων.
Τον ίδιο τίτλο φέρει και το αυτοχρηματοδοτούμενο ντοκιμαντέρ "T E Z E T A [The Ethiopian Armenians]" (νομίζω πως είναι ακόμα στα σκαριά) του ανεξάρτητου κινηματογραφιστή Aramazt Kalayjian, που ζει και εργάζεται στην Αντίς Αμπέμπα, το οποίο διερευνά την συλλογική μνήμη της Αρμένικης κοινότητας της Αιθιοπίας, τις ρίζες και τις προοπτικές της, με όχημα την ανεκτίμητη συνεισφορά των Αρμενίων στην αιθιοπική κουλτούρα και ιδιαίτερα στην σύγχρονη μουσική της χώρας.
(Περισσότερες πληροφορίες για αυτή την προσπάθεια εδώ)
Πρόκειται για ιστορία που ξεκινάει από την εποχή του αυτοκράτορα Haile Selassie και της αυτοκρατορικής ορχήστρας των "Arba Lijoch" (αποτελούμενης από 40 ορφανά Αρμενόπουλα τα οποία είχαν διασωθεί από την γενοκτονία του 1915 και στην συνέχεια υιοθέτησε ο Selassie), συνεχίζεται με τον Κεβόρκ Ναλμπαντιάν (εκπαιδευτή της Arba Lijoch & συνθέτη του πρώτου εθνικού ύμνου της Αιθιοπίας) - και αργότερα με τον ανιψιό του Nerses (καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου & μέντορα πολλών μουσικών όπως για παράδειγμα ο θρυλικός Alemayehu Eshèté) - φτάνοντας ως τα σήμερα.
Τόσο οι προαναφερθέντες όσο και αρκετά ακόμα μέλη της Αρμένικης κοινότητας της Αιθιοπίας (όπως οι: Sona Stordio - δίδαξε πιάνο σε πολλούς Αιθίοπες μουσικούς, Ashkhen Avakian - υπηρέτησε στο διοικητικό συμβούλιο της Yared School, της μόνης μουσικής σχολής πανεπιστημιακού επιπέδου της χώρας, Hagop Manougian - μεταξύ άλλων διετέλεσε και επικεφαλής της Police Academy Band, κλπ) συνεισέφεραν τα µέγιστα στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής  παιδείας της Αιθιοπίας και στο μουσικό θαύμα που ονομάζεται "Golden Age of Ethiopian Music".
 Όλα αυτά όμως μέχρις ότου η "Σοβιετία" και ο Μενγκίστου Χαϊλέ Μαριάμ κάνουν το δικό τους "θαύμα" ... 
   

◄●►◄●►◄●►◄ ● ►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄ ● ►◄●►

Και η ιστορία της Arba Lijoch, έτσι όπως αυτή δημοσιεύτηκε στο "ιντερνετικό" Αρμένικο περιοδικό: armenika.gr ( εδώ )

" ... Η ασυνήθιστη ιστορία μιας φιλαρμονικής η οποία αποτελείτο από 40 ορφανά Αρμενόπουλα τα οποία είχαν διασωθεί από την γενοκτονία του 1915 ... Αυτός ο ιδιόμορφος σχηματισμός, θα συμμετείχε σε όλες τις επίσημες τελετές και θα ευεργετείτο για μεγάλο χρονικό διάστημα έχοντας το προνόμιο να είναι το μόνο εξουσιοδοτημένο μουσικό σχήμα –δυτικής μουσικής- της χώρας.

Ήταν 6 Σεπτεμβρίου του 1924, όταν ο Χαϊλέ Σελασιέ ο Α΄ ήταν ακόμη αντιβασιλέας. Γεννημένος ως Ρας Ταφάρι Μεκόνεν, αποβιβάστηκε στην Αντίς Αμπέμπα προερχόμενος από το Πορτ Σάιντ, συνοδευόμενος από 40 νέους, οι οποίοι κατά βάση επρόκειτο να ανανεώσουν το παραδοσιακό μουσικό τοπίο της Αιθιοπίας. Μερικούς μήνες νωρίτερα, ο μέλλων τελευταίος βασιλέας της Αιθιοπίας βρισκόταν στην Ιερουσαλήμ, πρώτο σταθμό ενός πολύμηνου διπλωματικού περίπλου, ο οποίος θα τον οδηγούσε από το Παρίσι στην Αθήνα, περνώντας από Λονδίνο, Ρώμη και Κάιρο. Υποδεχόμενος από μια ορχήστρα χάλκινων οργάνων, γοητεύθηκε αμέσως και ταυτόχρονα θυμήθηκε ότι κατά το παρελθόν ο προκάτοχός του αυτοκράτωρ Μενελίκ (Menelik), είχε και αυτός χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες μιας ορχήστρας πνευστών οργάνων, η οποία του είχε προσφερθεί από τον Νικόλαο τον Β΄ για τη νίκη του επί των Ιταλών (1896). Όμως, αυτή εδώ η ορχήστρα δεν έμοιαζε καθόλου με άλλες, καθώς επρόκειτο για έναν σχηματισμό ο οποίος αποτελείτο από 40 ορφανά που είχαν γλυτώσει από τη γενοκτονία των Αρμενίων, την οποία είχαν διαπράξει οι Νεότουρκοι το 1915.

Μουσική Διείσδυση

Ο Χαϊλέ Σελασιέ, εξαιρετικά εντυπωσιασμένος, δεν είχε παρά μόνον μια σκέψη: Να φέρει αυτή την ορχήστρα υπό το όνομα: «Arba Lijoch» (τα 40 παιδιά) στην Αντίς Αμπέμπα. Όχι για απλή επίδειξη, αλλά ως μόνιμη φιλαρμονική ορχήστρα. Για τον λόγο αυτό, ζήτησε από τον αρμένιο Πατριάρχη της Ιερουσαλήμ Γεγισέ Τουριάν, ο οποίος τον φιλοξενούσε, την εξουσιοδότησή του για να υιοθετήσει τους εφήβους οι οποίοι διέμεναν στο αρμενικό μοναστήρι του Αγίου Ιακώβου της Ιερουσαλήμ και στον οποίο υποσχέθηκε ότι θα τους χορηγηθεί -μεταξύ άλλων- και μουσική παιδεία. Ο Πατριάρχης δέχθηκε πρόθυμα αφού υπέγραψαν και το απαραίτητο συμβόλαιο. Έκτοτε, αυτή η μουσική διείσδυση στην Αιθιοπία έτεινε να προκαλέσει μια νέα αντίθεση πολιτισμών, μεταξύ της παράδοσης του Κrar (λύρα, άρπα...) και αυτής της εισαγόμενης, από τον ίδιο τον Νεγκούς, δυτικής μουσικής στο όνομα του εκσυγχρονισμού. Πράγματι, όλο το επίσημο μουσικό τοπίο επρόκειτο να αλλάξει και να εξαπλωθεί στην αιθιοπική κοινωνία. Αλλά μόνο οι προτιμητέοι από τον αυτοκράτορα Αρμένιοι επιτρεπόταν να μνημονεύονται, ενώ απαγορευόταν η σύσταση άλλων ανεξάρτητων σχημάτων. Έμμισθοι, οι «Arba Lijoch» συμμετείχαν σε όλους τους θεμελιώδεις μουσικούς σχηματισμούς (στην αυτοκρατορική φρουρά, στο στρατό, στην αστυνομία, στο δήμο και στο θέατρο Χαϊλέ Σελασιέ). Επίσης, στα 1950, η τζαζ και το R’n’b εισάγονται στις νυκτερινές μπουάτ της Αντίς Αμπέμπα, έως το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1974. Αυτή η χρυσή εποχή θα επιτρέψει την εκκόλαψη ταλέντων της Αιθιοπίας όπως των: Getatchew Mekurya, Mulatu Astatqe με την «Εthiojazz» του και Mahmoud Ahmed.

Οι Ναλμπαντιάν

Αλλά ας επανέλθουμε στη μουσική εκπαίδευση των «Arba Lijoch». Για να τιμήσει την υπογραφή και την υπόσχεση την οποία είχε δώσει στον Πατριάρχη της Ιερουσαλήμ, ο Χαϊλέ Σελασιέ προσέλαβε τον Κεβόρκ Ναλμπαντιάν, καθηγητή μουσικής και διευθυντή χορωδίας, εξαίρετο γνώστη της μουσικής τέχνης, συνθέτη και ενορχηστρωτή. Και αυτός επίσης δραπέτευσε από την Τουρκία μετά τη γενοκτονία και για πολλά χρόνια περιεπλανάτο από χώρα σε χώρα προτού διακριθεί στο Κάιρο.
Ένα χρόνο μετά την άφιξή του στην Αντίς Αμπέμπα, ο διευθυντής Ναλμπαντιάν ανανέωσε το συμβόλαιό του. Η φιλαρμονική των 40 ορφανών ήταν επί τέλους έτοιμη και καθιερώθηκε ως η πρώτη επίσημη ορχήστρα της Αιθιοπίας. Μια ορχήστρα, η οποία προκαλούσε αν όχι το θαυμασμό, το λιγότερο την έκπληξη του κόσμου όταν, κατά τις προηγηθείσες μετακινήσεις της βασίλισσας Ζewditou, τα φερόμενα από τους «λευκούς» απαστράπτοντα χάλκινα όργανα διέσχιζαν τους δρόμους της πρωτεύουσας παιανίζοντας δυνατά.
Ο Κεβόρκ Ναλμπαντιάν δεν περιορίστηκε μόνο στη μουσική διδασκαλία. Συνέθεσε κατά παραγγελία του Χαϊλέ Σελασιέ τον Εθνικό Ύμνο και τα εμβατήρια προς τιμήν του μέλλοντος Νεγκούς και της βασίλισσας Μένεν5. Εξίσου αφοσιώθηκε στην εκλαΐκευση της αιθιοπικής μουσικής με τις ενορχηστρώσεις και τις συνθέσεις του και έμελλε να είναι ο επικεφαλής μιας σπουδαίας γενιάς αρμενίων μουσικών και διαμορφωτών προερχόμενης από τους «Arba Lijoch» - όπως αυτής του Γκαραμπέτ Χαγκασμαζιάν και ο οποίος θα ανελάμβανε τη θέση του διευθυντού της φιλαρμονικής των φρουρών της ειρήνης της Αντίς Αμπέμπα.
Ακόμη, φρόντισε να έρθει στην Αιθιοπία μέρος της οικογένειάς του, όλοι μουσικοί, εκ των οποίων ο ανηψιός του Νερσές Ναλμπαντιάν γεννημένος το 1915, αυτοδίδακτος, μέλλων διευθυντής της μεγάλης ορχήστρας της πρωτεύουσας και του μουσικού θεάτρου «Χαϊλέ Σελασιέ» (1955) – όπως αναφέρει ο Francis Falceto στο έργο του: «Ένας αιώνας σύγχρονης μουσικής στην Αιθιοπία» (Cahiers d’ Etudes Africaines, 2002) - και άξιος συνεχιστής του έργου του πατέρα του. Η μουσική της Αιθιοπίας του οφείλει τα μέγιστα.

                                               Μια Αναγνωρίσιμη Μουσική 

Ποτέ, η Αιθιοπία δεν είχε γνωρίσει ένα τέτοιο πολιτιστικό «εργαστήρι» το οποίο παρουσίαζε ένα ρεπερτόριο ξεκινώντας από στρατιωτικά εμβατήρια, περνώντας στους γαλλικούς λαϊκούς ήχους της εποχής και στις εμπνεύσεις της ανατολής, προερχόμενες από την αρμενική λαϊκή μουσική. Εξ’ άλλου, με τη σφραγίδα του Νερσές καθώς και με την ωριμότητα και τις αποχρώσεις της αιθιοπικής μουσικής, σήμερα είναι παγκοσμίως αναγνωρίσιμη.

Και καθώς η μουσική ισούται με την «καταγραφή», ένας ακόμη Αρμένιος ονόματι Γκαρμπίς Χαϊγκαζιάν εισήγαγε τις πρώτες ηχογραφήσεις των μεγαλυτέρων επιτυχιών εκτελεσμένων από το θεσμοθετημένο σχήμα των Brass-Band, οι οποίες αργότερα μεταπωλήθηκαν στα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας και της άρχουσας τάξης. Υπενθυμίζουμε ότι η πρώτη φιλαρμονική εισήχθη στην Αιθιοπία το 1875 στην Χαράρ, τόπο γεννήσεως του Χαϊλέ Σελασιέ, όπου στάθμευε μια αιγυπτιακή φρουρά.... "

◄●►◄●►◄●►◄ ● ►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄ ● ►◄●►

 Και ένα "mix" που ανέβασα πριν 2-3 βδομάδες στο mixcloud και δράττομαι της ευκαιρίας να το αναρτήσω και εδώ. Καλή Ακρόαση !
           
             Deep & Soulful Sounds from the "Golden Age" of Ethiopian music

Ethio Deep by Nicky Vour on Mixcloud