1. Momo “Wandel” Soumah: Afro Blue (LP: Matchowe -Guinea /1991)
2. Remi Kabaka: The Qest (LP: Black Goddess - OST /1978)
3. Gasper Lawal: Ajomasé (LP: Ajomasé / 1980)
4. Lumumba - Sing With The Birds (LP: Lumumba /1974)
5. Bob Ohiri and His Uhuru Sounds: Ariwo Yaa (LP: Uhuru Aiye /1985)
6. Ray Stephen Oche and his Matumbo: Ikwun Mokon-Qkoitiho (LP: Interpretation of the Original Rythm /1970)
7. Alfred Panou & Art Ensemble Of Chicago: Je suis un sauvage (7inch /1970)
8. Bonga: Ghinawa (LP: Angola 74 /1974)
9. Batsumi: Lishonile (LP: Batsumi /1974)
Το 1977, μετά από μια περιοδεία στην Ευρώπη με τους Art Ensemble of Chicago, ο τρομπετίστας Lester Bowie αγοράζει ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για την Νιγηρία, ικανοποιώντας μια παλιά του επιθυμία να επισκεφθεί την Αφρική. Θα φτάσει στο Lagos με 100 δολλάρια στην τσέπη, χωρίς επαφές, αποσκευές και χωρίς κανένα σχέδιο για το πως θα επιβιώσει. Η "τύχη" θα τον φέρει να συναντηθεί με τον Fela Kuti, για τον οποίον δεν γνώριζε τίποτα έως τότε, και να ζήσει μαζί του, σαν επίτιμος προσκεκλημένος, για περίπου 6 μήνες.
Σε όλο αυτό το διάστημα, και ως άτυπο μέλος των "Afrika 70", ο Lester θα συνυπάρξει με τον Fela, τόσο στην σκηνή όσο και στο στούντιο. Απ' αυτήν την συνεργασία θα προκύψει το άλμπουμ “No Agreement / Dog Eat Dog", αλλά και το "ανεπίσημο""Perambulator / Frustration" (έχει αναρτηθεί στο καλό blog Likembe, & μπορείτε να το βρείτε εδώ), ενώ δεν αποκλείεται η συμμετοχή του και σε κάποιες άλλες ηχογραφήσεις. Σύμφωνα με τις σημειώσεις της επανέκδοσης του "No Agreement" απο την MCA, ο Michael Veal , βιογράφος του Fela, αναφέρει: " Bowie's playing during this period left an impression, influencing the subsequent trumpet playing in the Africa 70 band."
Στην συνέντευξη που ακολουθεί λίγο παρακάτω ο Lester Bowie μας μιλάει γι' αυτήν του την εμπειρία ...
Το 1978, και αφού έχει επιστρέψει απο την Νιγηρία, ο Lester θα ηχογραφήσει το 2LP “African Children”, για την ιταλική εταιρία Ηoro, στο οποίο θα συμπεριλάβει και ένα 20λεπτο tribute track για τον Fela Kuti. To "For Fela". (Και ενώ το άλμπουμ δεν έχει επανεκδοθεί, είναι κρίμα που η συλλογή “A Jazz Portrait, compiled by Gilles Peterson” (2010), αφιερωμένη στην Horo, μας προσφέρει μια μικρή μόνο γεύση αυτού του κομματιού - 4:56min ..). Lester Bowie - trumpet / Arthur Blythe - alto sax / Amina Myers - piano, organ, vocal / Malachi Favors - bass / Phillip Wilson - drums. Lester Bowie - For Fela Και το 1987, μαζί με τους"Art Ensemble of Chicago", θα ξανατιμήσει τον Fela, με την δική του (τους) εκδοχή για το "Zombie" (στο άλμπουμ "Ancient To The Future"). Art Ensemble of Chicago - Zombie.
◄●►◄●►◄●►◄● ►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄●►◄● ►◄●►
Αυτή η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μean τον Οκτώβριο του 1999, ένα μήνα πριν το θάνατο του Lester Bowie. (εδώ)
LESTER BOWIE
by Jay Babcock
Ο Lester Bowie πέθανε στις 8 Νοεμβρίου 1999 από επιπλοκές που προήλθαν από καρκίνο του ήπατος. Ένας από τους πλέον σημαντικούς τρομπετίστες και συνθέτες της jazz, γνωστός και από την δουλειά του στον περιπετειώδη avant-garde θίασο που είχε το όνομα Art Ensemble of Chicago. Δυο μόλις μήνες πριν μπει στην μεγάλη μπάντα της ¨άλλης πλευράς» ο Lester μίλησε στον Jay Babcock από το σπίτι του στο Μπρουκλιν. Μοιράστηκαν μισό καρπούζι οι δυο τους, ενώ ο Lester μιλούσε για τις αναμνήσεις του από το ταξίδι του στη Νιγηρία το 1977…
Lester Bowie:Πάντα ήθελα να
πάω στην Αφρική. Μαζί με τους Art Ensemble from Chicago, προσπαθούσαμε
χρόνια. Μετά από μια πετυχημένη tour που κάναμε στην Ευρώπη, είχα τα
απαραίτητα χρήματα για ένα εισιτήριο (one way) στη Νιγηρία, νομίζω πως
είχα διαθέσιμα 100 δολάρια! Δεν ήξερα κανέναν εκεί, δεν είχα ιδέα για το
τι μπορούσε να συμβαίνει.. Στο ξενοδοχείο που έμενα στο Lagos, ένας
σερβιτόρος που ανακάλυψε ότι ήμουν χαμένος, μου είπε: «Νομίζω πως πρέπει
να δεις τον Fela”. Του είπα πως δεν είχα ακούσει ποτέ ξανά αυτό το
όνομα και μου λέει: « Πάρε ένα ταξί και πες στον οδηγό να σε πάει στον
Fela. όλοι ξέρουν που είναι ο Fela” Το επόμενο πρωί, μπαίνω σε ένα ταξί
και ζητώ από τον οδηγό να με πάει στον Fela. O τύπος με πάει σε ένα
ξενοδοχείο, το Crossroads. Κατεβαίνω από το ταξί, έχοντας μαζί μου την
τρομπέτα μου και κάποιες φωτογραφίες και δίσκους. Ξαφνικά έρχεται κοντά
μου ένας μικροκαμωμένος τυπάκος και μου λέει: « Είσαι μουσικός;, τι
όργανο παίζεις;» «Τρομπέτα» « ¨Α, πρέπει να είσαι βαρύς τύπος, μάγκας.
Τι μουσική παίζεις; « Jazz» «Α, πρέπει να είσαι βαρύς τύπος, μάγκας
τότε» « Είμαι λίγο βαρύς ναι..» « Τότε ήρθες στο σωστό μέρος» «Γιατί;»
«Γιατί είμαστε η χειρότερη μπάντα στην Αφρική χεχε!» Ο Fela κοιμόταν. Ο
τυπάκος με πάει σε ένα δωμάτιο και μου λέει πως θα τον ξυπνήσουμε. Ο
Fela ξύπνησε και μιλήσαμε για πολύ λίγο. «Α, είσαι ο Lester Bowie από
τους Art Ensemble from Chicago» «Ναι, αυτός είμαι». Μετά ζητάει από
αυτόν τον τύπο ένα πικάπ και μια τρομπέτα. Ο δίσκος είχε rhythm section
και έτσι ο Fela νόμιζε πως θα μπορούσαμε να παίξουμε με αυτό σαν
συνοδεία. Έτσι και εγώ φύσηξα. Δεν ήξερα κανέναν εκεί και έπαιξα με την
καρδιά μου! Μετά από λίγο, ο Fela φώναξε: ¨Σταμάτα! Να πάτε να φέρετε
τις βαλίτσες του! Μετακομίζει μαζί μας». Έτσι έγινε και έμεινα εκεί για
έξι μήνες περίπου. Έμεινα
σαν επίτιμος προσκεκλημένος και μου έδειχναν τον ίδιο σεβασμό με τον
Fela. Μου έλεγε: « Θα σου δείξω πώς να γίνεις Αφρικανός, Θέλεις να
γίνεις Αφρικανός αρχηγός μπάντας; Θα σου δείξω πως.» Και μου έδειξε!
Όταν μας έφερναν φαγητό, κανένας άλλος δεν μπορούσε να φάει μέχρι να
τελειώσουμε εμείς. Αυτό εγώ δεν μπορούσα να το συνηθίσω, αλλά το έπαιζα
cool και έλεγα πως είναι ΟΚ (γέλια). Επίσης μου είπε τα πάντα για τις
γυναίκες του. Εκείνη την περίοδο είχε οκτώ γυναίκες. Και τότε εγώ μόλις
είχα χωρίσει και πίστευα ότι θα μπορούσα να έχω πάνω από μια γυναίκα, το
καλύτερο μου ήταν να έχω δυο γυναίκες μαζί! Όμως μετά από την
«συμβίωση» μου με τον Fela, αποφάσισα πως είναι πολύ προτιμότερο να
έχεις μια! (γέλια).
«Έχεις πολλές γυναίκες» του λέω. « Και για να μπεις στον κόσμο της jazz θέλει χρόνο. Δεν μπορείς να χάνεις τη μέρα σου σε καυγάδες για το τι θα φορέσει η μια και η άλλη και για το ποιο αμάξι θα οδηγήσει. Πρέπει να εξασκηθείς για να παίξεις jazz.» Ο Fela είχε τριγύρω του καμία πενηνταριά άτομα και σαν αρχηγός τους, ήταν υπεύθυνος για όλους αυτούς. Έπρεπε να λύσει ΟΛΑ τους τα προβλήματα. Επίσης δεχόταν συνέχεια ανθρώπους που ζητιάνευαν στο δρόμο και του ζητούσαν χρήματα και όλα αυτά συνέβαιναν ενώ εγώ και ο Fela είχαμε καθίσει κάτω για μια σοβαρή συζήτηση, περιτριγυρισμένοι από καμία δεκαπενταριά άτομα, ενώ κόσμος μπαινόβγαινε όλη την ώρα! Πάντα είχε μια αυλή γύρω του, ήταν σαν αρχηγός του χωριού. Μου έλεγε ότι τον βοηθούσα πολύ με τη μουσική μου και εγώ ήμουν συνεχώς μαζί του. Ακόμα και στο δικαστήριο τον συνόδευα πολλές φόρες όταν είχε μπλεξίματα. Είχαν κάψει το σπίτι του, είχαν κάψει την κλινική που είχε ιδρύσει για δωρεάν περίθαλψη στους άπορους .Δεν ξέρω αν τον κυνηγούσαν εκείνη την περίοδο, αλλά ξέρω πως ήταν πολύ πληγωμένος. Ερώτηση: Αυτούς τους έξι μήνες που μείνατε μαζί, έπαιξε σε κάποιο live? Lester Bowie: Έπαιξε αρκετές φορές στην αυλή του ξενοδοχείου που μέναμε. Εκείνο το διάστημα κάναμε αρκετή δουλεία στο studio. Βεβαία τον περισσότερο καιρό, γυρίζαμε συνεχεία. Όλα ήταν ξαφνικά. Μου έλεγε: “Lester, έχεις όρεξη να παίξουμε απόψε;;» Είχε ένα λεωφορείο, έβαζε μέσα 30 άτομα μπαίναμε και εμείς και πηγαίναμε σε ένα άγνωστο μέρος, σε ένα κλαμπ. Ο ιδιοκτήτης μας έβαζε όλους μαζί σε ένα μεγάλο τραπέζι και ήταν όλα σούπερ. Όλα τα μέλη της μπάντας του ήταν σπουδαίοι τύποι. Μου φέρθηκαν πολύ καλά και γυρίζαμε παντού, παίζαμε συνέχεια. Διαφορετικές καταστάσεις, διαφορετικοί χαρακτήρες, περίεργοι μάγκες όλοι τους, κάναμε όλη την ώρα τζαμαρίσματα και πρόβες Ερ.: Τι ακριβώς μάθατε; Lester Bowie: Είναι πολύ σημαντικό να μπορέσεις να προσαρμόσεις όλα όσα ξέρεις στο τι παίζεται ΤΩΡΑ, και να μπορέσεις να δεις τι είναι λειτουργικό κα τι όχι. Κάθε φορά που παίζεις με διαφορετικές συνθήκες, διευρύνονται οι ορίζοντες σου. Έπαιξα κάτω από πολλές και διαφορετικές καταστάσεις, Έπαιξα μέσα σε λεωφορείο. Πέρναγε μια μηχανή, ένα μωρό έκλαιγε… όλα αυτά σε μαθαίνουν να μπορείς να λειτουργείς με πολλούς διαφορετικούς ήχους, όλα έχουν να κάνουν με τον ήχο. Δεν μπορείς να κάνεις bebop κολπάκια με τα χείλη σου, ενώ την ίδια στιγμή περνάει από δίπλα σου στην Εθνική ένα τεράστιο φορτηγό, πρέπει να μπορέσεις να παίξεις κάτι το οποίο θα λειτουργήσει χάχα . Πολλές φόρες ο Flea και εγώ αλητεύαμε. Όμως, τον ενδιέφερε πολύ η μουσική, ήταν φανατικός της jazz χαχα του άρεσε η jazz….Όπως είπα, με είχε ακούσει και πριν γνωριστούμε, οπότε τον περισσότερο καιρό, μιλούσαμε για μουσική και τις διακλαδώσεις της. Τι συνεπάγεται, τι σημαίνει… Ποια είναι η χρησιμότητα της…Εγώ πάντα πίστευα ότι η τέχνη είναι λειτουργική. Δεν είναι κάτι που μπαίνει σε μουσεία , πρέπει να έχει λειτουργική σχέση με τον κόσμο. Επιμορφωτική χρήση, θεραπευτική χρήση , αυτή είναι και πρέπει να είναι η λειτουργία της μουσικής.. Πρέπει να ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ η μουσική. Όχι μόνο σαν διασκέδαση. Δεν λέω ότι η μουσική δεν είναι διασκέδαση, η μουσική είναι τα ΠΑΝΤΑ: Διασκέδαση, θρησκεία, πολλά πράγματα. Κάπως έτσι λοιπόν ήταν οι συζητήσεις μας με τον Fela. Είχαν να κάνουν με την πνευματική πλευρά της μουσικής, τι ενώνει τόσα διαφορετικά είδη.. Λέμε «Σπουδαία Μαύρη μουσική» Νομίζω ότι η μαύρη μουσική είναι η μόνη μουσική που μπορεί να υποδιαιρεθεί σε δέκα υποκατηγορίες και κάθε τέτοιο τμήμα της, αποτελεί ένα συγκλονιστικό είδος μουσικής, με καταλαβαίνεις;; Ερ.: Πως ήταν να βρίσκεται κάποιος στο στούντιο με τον Fela; Lester Bowie: Όταν ο Fela ήταν στο στούντιο, κάναμε πρόβα στα κομμάτια, ή τα ηχογραφούσαμε. Ήταν πολύ σοβαρός στην σχέση του με τη μουσική και αυτή του η στάση με έκανε να τον σεβαστώ ακόμη περισσότερο, Έπαιζε αρκετά μέρη στο Hammond , η στα keyboards. Έγραφε κάτι έτσι, για δικούς του λόγους, αλλά μετά από λίγο πήγαινε να το παίξει. Πάντα έφτιαχνε τα τραγούδια μας στο στούντιο. Έγραφε ένα μέρος και πήγαινε στα πνευστά και έδινε οδηγίες. Μετά τα έπαιζε στα keyboards. Εγώ έκανα ότι μου έλεγε. Αν όμως έκανε κάποιες υποδείξεις , του έκανα και εγώ, αλλά σε γενικές γραμμές είχαμε τους ίδιους κώδικες. Όταν δουλεύω δουλεύω, όταν παίζω παίζω. Όταν κάνουμε δίσκο, κάνουμε δίσκο. Έτσι τα πηγαίναμε καλά Ερ. : Γιατί φύγατε; Lester Bowie: Μετά από εφτά μήνες, άρχισα να έχω ισχυρές ημικρανίες. Οκτώ σύζυγοι, όλοι αυτοί οι παρατρεχάμενοι γύρω από τον Fela, αστυνομία, στρατός παντού…Όταν μου πρότειναν ευγενικά ότι έπρεπε να φύγω, ήμουν ήδη έτοιμος χάχα! Εν τω μεταξύ ο κόσμος ρωτούσε. «Ποιος είναι εκείνος ο τύπος από τη Νέα Υόρκη; Μάθαμε ότι δημιουργεί φασαρίες,. Καλό θα είναι να φύγει από την πόλη» ε, έφυγα! Δεν ήθελα να καταλήξω σε κάποια φυλακή της Νιγηρίας. Και για να το κάνω, έπρεπε να δωροδοκήσω και κόσμο, -έτσι είναι, είναι μεγάλη η διαφθορά εκεί- έπρεπε να δώσω 50 δολάρια σε έναν τύπο με στολή στο αεροδρόμιο, μόνο και μόνο για να κάνω κράτηση της πτήσης μου! Αργότερα, κάποιος μου έδωσε μια κασέτα με μερικά παιδιά από εκείνη τη μπάντα. Και εκείνα τα παιδιά, έπαιζαν όπως εγώ, ειδικά ο τρομπετίστας .. έπαιζαν δικά μου πράγματα… Όντως περάσαμε καλά… Όταν ο Fela ήρθε στη Νέα Υόρκη, έκανα προσπάθειες να τον δω…. Ερ.: Ο Ginger Baker είπε πως ο Fela είχε μεγάλη αίσθηση του χιούμορ.. Lester Bowie: Ναι, έτσι είναι! Ερ. : Κυκλοφορούσε πάντα με τα σώβρακα ε;;…. Lester Bowie : Ναι, με τα σώβρακα, καπνίζοντας εκείνους τους τεράστιους μπάφους χαχα…
